मुंबई: गेल्या दोन वर्षांत अशोक चव्हाण यांनी अनेकदा ज्या कार्यक्रमांना हजेरी लावणे अपेक्षित होते, तिथे जाण्याचे टाळत होते. त्यांची उपस्थिती अशा कार्यक्रमांना होती, जिथे त्यांचे जाणे आणि येणे कोणाला अपेक्षित नव्हते, अशा कार्यक्रमांना हजर रहात होते. ज्यामुळे त्यांची काँग्रेसवर नाराजी आणि बहुधा भारतीय जनता पक्ष (भाजप) वर आपुलकी वाढत होती. त्यांच्या एकूण वर्तनावरून ते भाजपाशी जवळीक साधतील आणि घरोबा करतील असे वाटत होते.
मात्र, मंगळवारी राज्याचे उपमुख्यमंत्री देवेंद्र फडणवीस यांच्या उपस्थितीत चव्हाण यांनी भाजपमध्ये प्रवेश केल्याने या काँग्रेसच्या ‘अशोक पर्वा’चा अस्त झाला. महाराष्ट्राचे माजी मुख्यमंत्री चव्हाण यांनी नेहमीच या परिस्थितींना पूर्व वचनबद्धता, ट्रॅफिकमध्ये अडकलेले आणि योगायोग यांसारख्या गोष्टींचा आधार घेऊन आपली बाजू मांडत आले आहेत. त्यांच्याशी पक्ष नेत्यांनी बोलणे, समाधान करणे अपेक्षित होते, पण तसे झाले नाही. त्यांच्या पक्षातील मतभेदांच्या चर्चेतून कमी झाले नाही.
सोमवारी 66 वर्षीय चव्हाण यांनी आमदारकीचा राजीनामा देऊन काँग्रेस पक्ष सोडल्याने या चर्चेला पूर्णविराम मिळाला आहे. पत्रकारांशी बोलताना, महाराष्ट्राचे उपमुख्यमंत्री देवेंद्र फडणवीस यांनी चव्हाण यांच्या भाजपमध्ये प्रवेश करण्यावर भाष्य केले नाही, परंतु काँग्रेसचे अनेक नेते पक्षाच्या संपर्कात आहेत कारण त्यांना काँग्रेसमध्ये “दडपल्यासारखे” असल्याचे सांगितले.
फडणवीस चार शब्दात बोलले, आगे आगे देखिये होता है क्या? राजकीय भाष्यकार हेमंत देसाई म्हणाले की, चव्हाण यांनी भाजपमध्ये प्रवेश केला तर चव्हाण यांच्या राजीनाम्याचा भाजपाला सर्वात मोठा फायदा हा होईल की, चव्हाण यांच्या राजीनाम्या मुळे काँग्रेस मोठ्या प्रमाणात कमकुवत होईल.
देसाई म्हणाले, जितिन प्रसाद असोत, देवरस असोत किंवा सिंधिया असोत, काँग्रेसने आपली अनेक जुनी घराणे गमावली आहेत. चव्हाण हे महाराष्ट्रातील प्रमुख घराणे होते. अशोक चव्हाण हे महाराष्ट्र काँग्रेसच्या सर्वात मोठ्या चेहऱ्यांपैकी एक होते, जे माजी मुख्यमंत्री आणि काँग्रेसच्या राज्य युनिटचे माजी अध्यक्ष होते. त्यांचे वडील आणीबाणीच्या काळात महाराष्ट्राचे मुख्यमंत्री होते, त्यामुळे त्यांच्या जाण्याने पक्षाचे मोठे नुकसान झाले आहे.
दरम्यान, काँग्रेस नेत्यांच्या तसेच राजकीय विश्लेषकांच्या म्हणण्यानुसार, चव्हाण यांना वैयक्तिकरित्या सर्वात मोठा फायदा म्हणजे आदर्श हाउसिंग सोसायटीचा वाद, ज्यामुळे त्यांना त्यांचे मुख्यमंत्रीपद गमवावे लागले, ते केंद्रीय तपास यंत्रणांनी पुन्हा उचलले जाणार नाही.
पत्रकारांशी बोलताना चव्हाण म्हणाले, मी काँग्रेसमध्ये असेपर्यंत पक्षासाठी प्रामाणिकपणे काम केले. माझी कोणाविरुद्धही तक्रार नाही आणि वैयक्तिकरित्या मला कोणाशीही काही अडचण नाही. माझी पुढील राजकीय दिशा एक-दोन दिवसांत ठरेल. मी अद्याप काहीही ठरवलेले नाही. आज भाजपात प्रवेश करताना त्यांच्या चेहऱ्यावर कोणतेही दडपण जाणवत नव्हते. ते एकदम रीलेक्स दिसत होते.
काँग्रेसचे चव्हाण घराणे आणि कारकीर्द
अशोक चव्हाण आणि त्यांचे वडील शंकरराव चव्हाण हे महाराष्ट्राच्या राजकारणातील पहिले आणि एकमेव पिता-पुत्र आहेत, ज्यांनी मुख्यमंत्रीपद भूषवले आहे.
आणीबाणीच्या काळात 1975 ते 1977 आणि पुन्हा 1986 ते 1988 या काळात शंकरराव चव्हाण यांनी मुख्यमंत्री म्हणून काम पाहिले. 1992 मध्ये बाबरी मशीद पाडल्याच्या वेळी ते केंद्रीय गृहमंत्री होते.
वर्षानुवर्षे, अशोक चव्हाण यांनी नांदेड लोकसभा मतदारसंघातून 1987 मध्ये पहिली निवडणूक लढवली. तेव्हा महाराष्ट्रातील नांदेड जिल्हा चव्हाण कुटुंबाचा बालेकिल्ला बनला.
आज नांदेड जिल्ह्यात चव्हाण कुटुंबातील अनेक सदस्य निवडणुकीच्या राजकारणात सक्रिय आहेत. अशोक चव्हाण यांच्या पत्नी अमिता यांनी 2014 ची विधानसभा निवडणूक भोकर मतदारसंघातून जिंकली, तिथून अशोक चव्हाण यांनी 2019 मध्ये निवडणूक लढवली आणि जिंकली.
अशोक चव्हाण यांचे मेहुणे भास्कर खतगावकर हेही खासदार होते. अशोक चव्हाण यांच्या दोन मुलींपैकी एक – श्रीजया – संभाव्यतः राजकीय क्षेत्रात प्रवेश करत असल्याच्या बातम्याही आल्या आहेत.
2022 मध्ये, जेव्हा राहुल गांधींची भारत जोडो यात्रा नांदेडमध्ये महाराष्ट्रातून निघाली, तेव्हा श्रीजया तिच्या वडिलांसोबत तयारीमध्ये सक्रियपणे सहभागी होती आणि गांधींसोबत फिरतानाही दिसली.
अशोक चव्हाण यांनी युवा कार्यकर्ता म्हणून काँग्रेसमधील कारकिर्दीला सुरुवात केली. ते खासदार, आमदार, एमएलसी देखील आहेत आणि शहरी विकास, गृह, वाहतूक, सांस्कृतिक घडामोडी, प्रोटोकॉल, उद्योग, खाणकाम इत्यादी पोर्टफोलिओ असलेल्या अनेक राज्य मंत्रिमंडळाचा भाग आहेत.
2019 मध्ये सत्तेवर आलेल्या अविभाजित शिवसेना, अविभाजित राष्ट्रवादी काँग्रेस आणि काँग्रेस यांचा समावेश असलेल्या उद्धव ठाकरे यांच्या नेतृत्वाखालील महाविकास आघाडी (MVA) सरकारमध्ये ते मंत्रीही होते. या कार्यकाळात ते ठाकरे सरकारच्या मराठा आरक्षणावरील मंत्रिमंडळ उपसमितीचेही प्रमुख होते.
26/11 च्या मुंबई दहशतवादी हल्ल्यानंतर विद्यमान विलासराव देशमुख यांनी राजीनामा दिल्यानंतर 2008 मध्ये त्यांची महाराष्ट्राच्या मुख्यमंत्रिपदावर वाढ झाली.
काँग्रेस नेते आणि विश्लेषकांच्या मते, 2009 च्या महाराष्ट्र निवडणुकीत काँग्रेसच्या विजयात चव्हाण यांचे सर्वात मोठे योगदान होते, जेव्हा पक्षाने आपली स्थिती सुधारली आणि सलग तिसऱ्यांदा सत्तेवर आले.
अशोक चव्हाण यांच्या नेतृत्वाखाली राज्यात तयारी सुरू झाली, त्यांनी राष्ट्रवादी काँग्रेससोबत निवडणूकपूर्व आघाडी करून निवडणूक लढवली आणि महाराष्ट्रातील 288 पैकी 82 जागा जिंकल्या.
राष्ट्रवादीने 62 जागा जिंकल्या आणि स्थिर आघाडी सरकार सत्तेवर आले आणि अशोक चव्हाण पुन्हा मुख्यमंत्री झाले.
तथापि, त्यांचा कार्यकाळ अल्पकाळ टिकला कारण मुंबईतील आदर्श हाउसिंग सोसायटीच्या वादात मराठा नेत्याला मुख्यमंत्रिपदाचा राजीनामा द्यावा लागला.
आदर्श घोटाळा
मुंबईतील आदर्श गृहनिर्माण संस्थेसाठी नातेवाईकांच्या दोन फ्लॅटच्या बदल्यात अतिरिक्त बांधकाम क्षेत्र मंजूर केल्याप्रकरणी चव्हाण यांनी 2010 मध्ये महाराष्ट्राच्या मुख्यमंत्रीपदाचा राजीनामा दिला होता.
1999 च्या कारगिल युद्धातील वीर आणि युद्धाच्या विधवांना वाटप करण्यात आलेल्या एकूण फ्लॅटपैकी 40 टक्के नागरिकांना वाटप करण्यात आल्याचा आरोपही करण्यात आला.
सेंट्रल ब्युरो ऑफ इन्व्हेस्टिगेशनने जुलै 2012 मध्ये या प्रकरणात अशोक चव्हाण यांच्यावर कट आणि भ्रष्टाचाराचा आरोप करत आरोपपत्र दाखल केले.
2015 मध्ये महाराष्ट्रात देवेंद्र फडणवीस यांच्या नेतृत्वाखालील सरकार सत्तेवर असताना सीबीआयने अशोक चव्हाण यांच्यावर खटला चालवण्यासाठी राज्यपालांकडे परवानगी मागितली होती. राज्यपालांनी फेब्रुवारी 2016 मध्ये मान्यता दिली, मात्र अशोक चव्हाण यांनी मुंबई उच्च न्यायालयात आव्हान दिले.
मुंबई उच्च न्यायालयाने माजी मुख्यमंत्र्यांच्या बाजूने निकाल देताना म्हटले आहे की, सीबीआय नवीन कागदपत्रे सादर करण्यात अयशस्वी ठरली आहे जे पुराव्यात बदलले जाऊ शकतात.
काँग्रेसच्या एका ज्येष्ठ नेत्याने नाव न छापण्याच्या अटीवर सांगितले की, काँग्रेसमधील खेदाची गोष्ट म्हणजे गेल्या एक वर्षाहून अधिक काळ अशोक चव्हाण यांना या प्रकरणाची जाणीवपूरक आठवण करून दिली जाते. दिलासा मिळाला आहे, क्लीन चिट दिलेली नाही, असे अपत्यक्ष ऐकवले जाते. सुचवले जाते, त्यामुळे चव्हाण अस्वस्थ होते.
मात्र, आदर्श वादामुळे अशोक चव्हाण यांची काँग्रेसमधील राजकीय दबदबा कमी झालेला नाही. पक्षाने त्यांना 2014 ची लोकसभा निवडणूक त्यांच्या मूळ मतदारसंघातून नांदेडमधून लढवण्यासाठी उमेदवारी दिली, जी त्यांनी सहज जिंकली. 2015 मध्ये पक्षाने त्यांची प्रदेश काँग्रेस अध्यक्षपदी नियुक्ती केली.
जानेवारी 2019 मध्ये माध्यमांशी बोलताना माजी मुख्यमंत्री म्हणाले होते की आदर्श वादाचा त्यांच्यावर किंवा त्यांच्या पक्षाच्या निवडणूक कामगिरीवर कोणताही परिणाम झाला नाही. ते म्हणाले, गेल्या निवडणुकीतही हा मुद्दा ऐरणीवर आला होता, असे असूनही मी निवडणूक जिंकली.
ते म्हणाले होते, हा मुद्दा त्यावेळी विरोधकांनी निर्माण केला होता. मी नेहमी म्हणत आलो की हा एक सापळा होता. ज्याचा मला बदनाम करण्यासाठी वापर केला गेला. ज्या घोटाळ्यात मध्ये मी सामील नव्हतो, त्यात गोवले गेले. मी गुंतलो नव्हतो, म्हणून त्यातून वाचलो. मी पुन्हा सक्रिय राजकारणात आलो. महाराष्ट्रात माझ्या पक्षाची कामगिरी चांगली आहे. त्यामुळे ही फार मोठी समस्या आहे असे मला वाटत नाही.
काँग्रेसचे अंतर्गत मुद्दे
गेल्या दोन वर्षांत अशोक चव्हाण यांनी महाराष्ट्राच्या राजकीय क्षेत्रात अनेकांना संधी देऊन त्यांच्या संभाव्य राजीनाम्याचा अंदाज होता, पण त्यांचे मन वळविण्याचे प्रयत्न जाणीवपूर्वक केले गेले नाहीत.
जून 2022 मध्ये, एकनाथ शिंदे यांच्या नेतृत्वाखालील सरकारच्या विश्वासदर्शक ठरावावेळी गैरहजर राहिलेल्या काँग्रेस आमदारांपैकी ते एक होते. तेव्हा त्या नेत्याने ट्रॅफिकमध्ये अडकल्याचे सांगितले होते.
त्याच वर्षी सप्टेंबरमध्ये अशोक चव्हाण यांची देवेंद्र फडणवीस यांच्याशी झालेल्या भेटीमुळे पुन्हा एकदा त्यांच्या भाजपमध्ये प्रवेश झाल्याची चर्चा रंगली होती, जी त्यांनी “निराधार” म्हणून फेटाळून लावली. एका राजकीय रणनीतीकाराच्या निवासस्थानी झालेली बैठक त्यांनी योगायोग असल्याचे सांगितले होते.
डिसेंबर 2022 मध्ये, त्याने आधीच्या वचनबद्धतेचा हवाला देत MVA पक्षांची संयुक्त रॅली वगळली.
नाव न सांगण्याच्या अटीवर आणखी एका काँग्रेस नेत्याने सांगितले की, पक्षातील अनेक जुने नेते काँग्रेस इतर पक्षांतून आलेल्या लोकांना संधी देत असल्याचा राग आहे. ते म्हणाले की, पक्षनेतृत्व अनेक महिन्यांपासून कार्यकर्त्यांना भेटत नसल्याचीही तक्रार आहे.
काँग्रेस सोडण्याच्या कारणाबाबत पत्रकारांशी बोलताना चव्हाण म्हणाले, प्रत्येक गोष्टीला कोणतेही कारण नसते. मला वाटले की मी इतर पर्याय शोधले पाहिजेत म्हणून मी माझा राजीनामा दिला.
काँग्रेसचे आणखी एक माजी मुख्यमंत्री पृथ्वीराज चव्हाण यांनी त्यांच्या सहकाऱ्याने काँग्रेस सोडण्याच्या निर्णयाचे वर्णन ‘दुःखी’ केले. मात्र, पक्षाने सर्व आमदारांशी संपर्क साधला असून ते पक्षाशी एकनिष्ठ असल्याची ग्वाही त्यांनी दिली.
कराडचे आमदार पृथ्वीराज चव्हाण म्हणाले, काँग्रेस विधीमंडळ पक्षाची बैठक बोलावण्यात आली असून, योग्य तो व्हिप जारी केला जाईल.
पृथ्वीराज चव्हाण यांनी त्यांचे सहकारी अशोक चव्हाण आदल्या दिवशी निवडणुकीच्या रणनीतीच्या बैठकीत सामील झाले होते आणि दुसऱ्या दिवशी (सोमवार) कसे निर्णय घ्यायचे ते देखील सांगून निघून गेल्याचे सांगितले.
त्यांनी विचारले, काय झाले रातोरात? कोणालाही माहित नाही. कसला दबाव होता, मजबुरी काय होती? आपण सगळे फक्त अंदाज लावू शकतो, पण फक्त तेच (अशोक चव्हाण) कारण देऊ शकतात. खरे सांगू शकतात, असे म्हणत त्यांनी यावर जास्ती बोलण्याचे टाळले.
